นิติกรรมอำพราง หมายถึง นิติกรรมที่คู่สัญญาทำขึ้น โดยไม่มีเจตมาให้มีผลบังคับตามกฎหมาย แต่ทำ เพื่ออำพราง “ปกปิด” นิติกรรมอื่น ถ้าจะให้เข้าใจง่ายๆ ก็คือ การทำนิติกรรมหรือสัญญา โดยมี เจตนาแสดงออกอย่างหนึ่ง แต่แท้จริงแล้วต้องการให้เกิดผลอย่างอื่น หรือพูดง่าย ๆ คือ “ทำเหมือนจะทำอย่างหนึ่ง แต่จริง ๆ แล้วแอบทำอีกอย่างหนึ่งอยู่เบื้องหลัง”
ตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์
มาตรา 155 การแสดงเจตนาลวงโดยสมรู้กับคู่กรณีอีกฝ่ายหนึ่งเป็นโมฆะ แต่จะยกขึ้นเป็นข้อต่อสู้บุคคลภายนอกผู้กระทำการโดยสุจริต และต้องเสียหายจากการแสดงเจตนาลวงนั้นมิได้
วรรคสอง ถ้าการแสดงเจตนาลวงตามวรรคหนึ่งทำขึ้นเพื่ออำพรางนิติกรรมอื่น ให้นำบทบัญญัติของกฎหมายอันเกี่ยวกับนิติกรรมที่ถูกอำพรางมาใช้บังคับ
คำอธิบายตามหลักกฎหมาย
- นิติกรรมที่แสดงออก (เจตนาลวง): นิติกรรมที่คู่กรณีสมรู้กันแสดงเจตนาออกมาอย่างไม่ตรงกับความจริง ซึ่งเป็น โมฆะ ตามมาตรา 155 วรรคหนึ่ง
- นิติกรรมที่ซ่อนไว้ (นิติกรรมอำพราง): นิติกรรมที่แท้จริงที่คู่กรณีตั้งใจจะทำ ซึ่งมีผลใช้บังคับได้ตามกฎหมาย ถ้าเข้าเงื่อนไขของนิติกรรมนั้น
ผลทางกฎหมายของนิติกรรมอำพราง
- นิติกรรมที่อำพราง ไม่มีผลทางกฎหมาย ถือเป็น “โมฆะ”
- นิติกรรมที่แท้จริง อาจมีผลได้ หากไม่ขัดต่อกฎหมายหรือศีลธรรม
- หากมีการอำพรางเพื่อ หลีกเลี่ยงภาษีหรือเจ้าหนี้ อาจถูกดำเนินคดีทางอาญาเพิ่มเติม
ตัวอย่าง
- นางสำรวยกับนางหวานใจได้ทำสัญญา ซื้อขายที่ดิน เพื่ออำพรางสัญญากู้ยืมเงิน จำนวน 200,000 บาท (โดยที่ทั้งสองไม่ได้มีเจตนาจะซื้อขายที่ดินกันจริง)
- ต่อมาเมื่อนางหวานใจไม่ชำระหนี้ 200,000 บาท ตามกำหนด นางสำรวย จึงไปฟ้องขับไล่ออกจากที่ดิน
- แต่ไม่มีสิทธิ์ฟ้องขับไล่ได้ เนื่องจากสัญญาซื้อขายที่ดินเป็นนิติกรรมอำพราง จึง “ตกเป็นโมฆะ” (ไม่มีผลบังคับตามกฎหมาย)ฟ้องบังคับได้เพียงตามสัญญากู้ยืมเงินเท่านั้น
ข้อเสนอแนะทางกฎหมาย
การทำนิติกรรมอำพราง ก็คือการพยายามซิกแซ็ก เพื่อผลประโยชน์บางอย่าง ( เช่น ในเคสนี้คือ เจ้าหนี้อยากยึดที่ดินง่ายๆ ) แต่ในทางกฎหมายมีความเสี่ยงมากๆ เพราะถ้าเรื่องถึงศาล การพิสูจน์ตามพยานหลักฐาน ก็จะพยายามค้นหา “เจตนาที่แท้จริง” ของทั้งสองฝ่ายอยู่ดี ทางที่ดีที่สุดคือ ทำอะไรต้องตรงไปตรงมา อยากกู้ก็ทำสัญญากู้ อยากซื้อก็ทำสัญญาซื้อ-ขาย อาจจะดูยุ่งยากตอนแรก แต่สบายใจกว่ากันเยอะ ไม่ต้องมาลุ้นมีปัญหาทีหลังแน่นอน!
อ้างอิง : ประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 155
